Huidonderzoek
Huidproblemen komen de laatste jaren meer en meer voor. Vaak komt een eigenaar naar de dierenarts met 'simpele' klachten als jeuk bij het huisdier, haaruitval, of ontstoken voetzolen. Deze ogenschijnlijk simpele klachten zijn soms erg moeilijk op te lossen en vaak is verder onderzoek noodzakelijk. Helaas zijn hier ook kosten aan verbonden en dus is het zeker belangrijk dat in de eerste plaats de eigenaar gemotiveerd is om het probleem op te lossen en de instructies op te volgen; alleen zo is de kans op een bevredigende oplossing het grootst.
Oorzaken van huidproblemen.
Huidproblemen kunnen veroorzaakt worden door:
-Bacteriële infecties
- Schimmelziekten
- Parasitaire aandoeningen
- Virale en protozoaire ziekten (ziekten door eencelligen)
- Immunologische aandoeningen
- Endocriene en metabole aandoeningen
- Verworven alopecie (kaalheid)
- Aangeboren aandoeningen
- Pigmentatiestoornissen
- Keratinisatiestoornissen (verhoorning)
- Psychogene aandoeningen (gedragsmatig)
- Omgevingsfactoren
- Nutritionele aandoeningen (voeding)
- Diverse kwaadaardige processen
- Diverse andere aandoeningen
Onderzoeken bij huidproblemen.
Gezien de grote hoeveelheid oorzaken die aan de grondslag van het probleem kunnen liggen, proberen we telkens op methodische wijze de verschillende oorzaken uit te sluiten. Naast het signalement (ras, leeftijd, gewicht, kleur) en de algemene indruk is ook de aard van de klacht natuurlijk erg belangrijk. Vragen die hierbij gesteld kunnen worden, zijn onder andere:
- Hoe lang is de aandoening er al en verergert of verbetert in de loop van de tijd?
- Hoe reageert het dier op reeds ingestelde therapieën?
- Is het besmettelijk? (zijn andere dieren of mensen ziek?)
- Blijven de klachten enkel beperkt tot de huid of zijn er ook andere organen bij betrokken?
- Is het dier gevaccineerd, heeft het contact met andere dieren? Etc.
Na het beantwoorden van vragen als bovenstaande wordt overgegaan op het algemene onderzoek:
- Hoe zien de letsels eruit en waar zitten ze? (streepvormig, rond, met/zonder schilfers, rood, wit, gepigmenteerd etc.)
- Hoe ziet de vacht eruit?
- Zijn de omliggende lymfeknopen opgezet?
Huidproblemen ten gevolge van parasieten, schimmels/ gisten en bacteriën.
Na het algemene onderzoek worden specifieke diagnostische tests afgenomen. Het opsporen van huidparasieten (teken, mijten, luizen, vlooien) kan grofweg gebeuren met het blote oog (teken en vlooien), met simpele hulpmiddelen (vlooienkam, elleboogpincet) of met meer ingewikkelde methoden zoals huidafkrabsels en stofmonsters.
Andere diagnostische tests kunnen bestaan uit:
- Het uittrekken van enkele haren. Aan de wortel van de haren kan te zien zijn of een haar groeit. Wanneer haren rond een
plaats van kaalheid nog groeien, kan een hormonale oorzaak van de kaalheid worden uitgesloten. Huidparasieten zoals
demodex mijten kunnen ook in het haarzakje aangetroffen worden.
- Het plakken van een tapestrip op de huid. De tapestrip met aanplakkende bestanddelen kunnen microscopisch bekeken
worden. Dit onderzoek kan onder andere Malassezia aantonen (dit is een gist die irritatie en pigmentatie van de huid kan
veroorzaken).
- Onderzoek van ontstekingsvocht, de onderzijde van de wondkorst, of de inhoud van oorsmeer. Deze zaken kunnen na
kleuring en opdroging onder de microscoop bekeken worden. Hiermee kan een bacteriële infectie worden aangetoond.
- Een schimmelinfectie kan goed worden aangetoond op een voedingsbodem. Bij de groei zetten de afvalstoffen de kleur
om van geel naar rood (bij Dermathofyt Test Medium). Het probleem bij dit onderzoek is wel dat het een tiental dagen kan
duren voor de uitslag van de test bekend is.
De behandeling van huidproblemen als gevolg van parasieten, schimmels/ gisten en bacteriën.
De behandeling van luizen, teken en vlooien kan middels shampoos, pipetjes voor in de nek of middels injecties.
De behandeling van schimmels en gisten is intensiever. Zo moet liefst het letsel, het hele dier en de omgeving behandeld worden. De behandeling duurt zo'n 8 tot 12 weken bij schimmels en zo'n 2 tot 3 weken bij gisten. Wanneer een aantasting door gisten over het gehele lichaam of een groot deel daarvan plaatsvindt, dan is er meestal primair een probleem met de afweer van het dier (bv. een atopie).
Infecties veroorzaakt door bacteriën (oppervlakkig of diep) zullen met een antibioticum worden aangepakt of met een combinatie van antibioticum en ontstekingsremmers.
Allergische oorzaken van huidproblemen.
Een belangrijke andere oorzaak van jeuk en huidletsels zijn allergieën. Bij honden kunnen allergieën erfelijk zijn, bij katten is dit zelden het geval. Het grote probleem bij allergieën is dat primair jeuk kan optreden door de allergie. Hierna krijgen de dieren secundair letsels doordat er schimmels, gisten en/of bacteriële besmetting van de krabwonden optreedt. Op den duur wordt het door deze opeenstapeling van problemen moeilijk om de juiste diagnose te stellen. Allergieën zijn op te delen in verschillende categorieën. Wat ze gemeen hebben, is dat een dier een allergie opbouwt. Bij een eerste contact met de stof is er nog geen probleem. Bij/na dit eerste contact worden er echter wel antistoffen aangemaakt. Na het tweede (en volgende) contact(en) zorgen deze antistoffen voor een te heftige reactie en uiteindelijk allergische klachten. De specifieke stof waarop het dier allergisch reageert, wordt een allergeen genoemd. Meestal is het 'verantwoordelijke' allergeen niet gemakkelijk te achterhalen, omdat een allergisch dier vaak voor meerdere stoffen tegelijk allergisch is. Hoe meer allergisch werkende stoffen (allergenen) gedetecteerd kunnen worden, hoe groter de kans is dat het dier minder jeuk zal hebben als contact met die allergenen wordt voorkomen. Jeuk wordt hier specifiek genoemd, omdat dit meestal de optelsom is van een aantal allergische reacties en er is een bepaalde drempelwaarde aan allergenen nodig om een jeukreactie te laten optreden. Het streven bij behandeling is altijd om onder de jeukdrempel te komen, pas dan is het dier jeukvrij! De verschillende typen allergie worden ingedeeld naargelang de plaats waar het allergeen zich bevindt.
Atopie.
Men spreekt van een atopie wanneer een dier reageert op bepaalde antigenen die in de lucht zitten en die vervolgens via de huid worden opgenomen. Voorbeelden zijn pollen, huidschilfers en mijten. Bij de hond is dit een erfelijke afwijking; bij de kat is het niet erfelijk. De klachten ontstaan geleidelijk maar verergeren op den duur. De eerste klachten (meestal in de vorm van jeuk) ontstaan meestal nadat het dier een half jaar oud is. Dieren die aan een atopie leiden hebben vaak ook andere mankementen zoals een defectieve huidbarriëre waardoor ze ook extra gevoelig worden voor bacteriële en /of malassezia (zie hierboven) infectie. Omdat allergische dieren meestal voor meerdere allergenen gevoelig zijn, zien we vaak dat een atopie samengaat met een vlooienallergie. De klinische verschijnselen van een atopie zijn: jeuk, oorontsteking, bacteriële ontsteking, schimmel/ gist infectie.
De behandeling van atopie bestaat uit:
- allereerst het behandelen van de ontsteking
- zoveel mogelijk eliminatie van de allergenen
- symptomatische behandeling van de jeuk: corticoïden, antihistaminen, essentiële vetzuren, ciclosporine
- hyposensibilisatie (intradermale allergietest): Het allergisch dier wordt herhaaldelijk geïnjecteerd met toenemende doses allergeen met groter
wordend interval, in de hoop de gevoeligheid te verminderen.
Voedselallergie.
Een bestanddeel uit het voer kan een allergie veroorzaken. De meest voorkomende eiwitten in voer zijn afkomstig van rundvlees, zuivelproducten, kip, ei, lam, tarwe, soja, maïs en vis. Klachten ontstaan onafhankelijk van de hoeveelheid en kunnen zo'n twee maanden aanhouden. Allergieën uiten zich meestal in huidklachten.
Voedselallergie kan een deel zijn van een atopie, pure voedselallergie is zeldzaam. Een voedselallergie treedt bij jonge dieren op (meestal 3 tot 6 maanden oud), ontstaan meestal plotseling en is niet seizoensgebonden. De jeuk is meestal erger dan bij een atopie alleen en is vaak niet gevoelig voor corticoïden. Verder komen de klinische verschijnselen overeen met atopie. De diagnose wordt gesteld door middel van een anallergeen dieet dat 8 tot 13 weken strikt gegeven dient te worden. Indien de klachten verdwijnen, kan het oorzakelijke voedselbestanddeel worden opgespoord door eiwitbron per eiwitbron toe te voegen. Behandeling is om vervolgens dit voedselbestanddeel te vermijden. Dit wil zeggen dat het dier meestal zijn leven lang volgens bepaalde voedselvoorschriften gevoerd zal moeten worden.
Contactdermatitis.
Het dier reageert allergisch op bepaalde schoonmaakmiddelen, planten en andere producten waar het direct mee in contact komt. Vaak ziet men enkel letsels op de niet-behaarde huiddelen en dit meestal vanaf een leeftijd van 6 maanden. Primair ziet men bij een contactdermatitis roodheid met papels en vesikels (blaasjes). Ook een contactdermatitis kan samengaan met een atopie. Behandeling bestaat uit het vermijden van het allergeen en corticosteroïden tegen de jeuk.
Vlooienallergie of insecten overgevoeligheid.
Waar vlooien en andere ongewenste gasten voor de meeste dieren een tijdelijk ongemak blijken, kan het voor sommige dieren langdurige jeuk en last geven. Zij houden tot twee maanden na bijvoorbeeld een vlooienbeet allergische klachten. Hier geldt vooral dat voorkomen beter is dan genezen. Mocht uw dier toch last hebben van ongewenste gasten, dan is het raadzaam zo snel mogelijk medicatie te halen om deze te verwijderen. Corticosteroïden kunnen vervolgens de jeuk remmen. Naast jeuk kan bij dieren met een vlooienallergie ook een oedemateuze huid ontstaan. Het vocht kan zich opstapelen in de huid (urticoria) of in de onderhuid (angioedeem). Zowel medicatie (entingen), voeding, stekende insecten, planten, darmparasieten, infecties als stress kunnen tot oedeem leiden. Urticoria zijn meestal rode indrukbare verhevenheden. Angioedeem ontstaat meestal over een groter gebied, bijvoorbeeld de gehele kop. Bij angioedeem bestaat er gevaar voor larynxoedeem met ademhalingsmoeilijkheden of anaphylactische shock. In het laatste geval is een snel bezoek aan de dierenarts vereist. Bij anaphylactische shock stoppen de organen er één voor één mee. Het belangrijkste herkenningspunt voor de leek is het verliezen van bewustzijn en een nauwelijks voelbare hartslag (aan de hals).
Auto-immune oorzaken van huidletsels.
Een derde oorzaak van huidletsels bestaat uit de auto-immune huidaandoeningen. Het lichaam maakt hierbij antistoffen aan tegen lichaamseigen eiwitten. Deze eiwitten zitten of in de huid zelf (directe auto-immune huidaandoening) of de eiwitten zitten elders in het lichaam en de antigeen-antistofcomplexen zetten zich af in de huid en de kleine huidbloedvaten (indirecte auto-immune huidaandoening).
Pemphigus.
Een voorbeeld van een directe auto-immune huidaandoening is pemphigus. Er zijn veel ondersoorten van pemphigus, maar over het algemeen zien we voornamelijk letsels aan de kop (neusrug, rond ogen) en poten. De letsels bestaan uit pusachtige letsels en korsten die al dan niet gepaard gaan met jeuk. Indien er wel jeuk optreedt, dan wordt het meestal een bloederig-korstig geheel. Kaalheid kan ook voorkomen evenals een algemeen ziek zijn gepaard met koorts, oedeem van de poten en opzetting van de lymfeknopen. De neusspiegel kan eveneens korsten en kloven bevatten. Bij alle auto-immune aandoeningen is het van belang om het immuunstelsel te onderdrukken met onder andere corticoïden en eventuele secundaire infecties te bestrijden met antibiotica. De symptomen kunnen echter alleen onderdrukt worden en een levenslange therapie is meestal noodzakelijk.
Overige directe auto-immune huidaandoeningen.
Andere directe auto-immune huidaandoeningen zoals alopecia areata en vitiligo worden gekenmerkt door aangetaste huiddelen zonder ontsteking. Bij alopecia areata worden de huidcellen van de donkere haarzakjes of de pigmentcellen aangevallen en zien we dat vooral donkere haren spontaan uitvallen. Bij vitiligo worden ook de pigmentcellen aangevallen en zien we onder andere een sterke verbleking van vachtdelen of verbleking van de huid optreden (bijvoorbeeld witter worden van het neusoppervlak). In beide gevallen blijft er wel een normale huidstructuur aanwezig en meestal ontstaat er na maanden weer een (gedeeltelijk) spontaan herstel.
Indirecte auto-immune huidaandoeningen.
Een voorbeeld van een indirecte auto-immune aandoening is het Lupus Erythematosus complex. Hierbij kunnen antistoffen worden gevormd tegen verschillende soorten lichaamseigen eiwitten. De antigeen-antistof complexen hopen zich op in de huid en de kleinere bloedvaten en gaan hier voor ellende zorgen. Naargelang dus de plaats van de complexafzetting ontstaan de problemen zoals gewrichtsontstekingen, spierontstekingen, nierproblemen en als huidproblemen kunnen roodheid, depigmentatie, ulceratie en of korsten gezien worden. De meeste vormen van lupus erythematosus verergeren onder invloed van UV straling en dus zijn de problemen groter in de zomermaanden.
Alopecie.
Alopecie staat voor kaalheid, verminderde haarvorming of kortere haren dan normaal. Deze alopecie kan tijdelijk of definitief zijn. Voor het omschrijven van alopecie kan men gebruik maken van de volgende kenmerken:
- symmetrie
- lichaamsverdeling (waar komt het voor)
- epileerbaarheid (zijn de haren makkelijk uit te trekken)
- haarkleurgebondenheid
- kwantitatieve kenmerken (totale of partiële alopecie)
- ontstaan en verloop (acuut, traag)
Oorzaken van alopecie kunnen zijn:
- Haarbreuk door trauma
- Haarfollikel destructie
- Stoornis in de haarcyclus (atrofische alopecie)
- Stoornis in de haarproductie (dystrofische alopecie)
- Tekorten van nutritionele/ metabole aard (bijvoorbeeld eiwittekort)
Het zal tot nu toe duidelijk zijn dat huidproblemen een groot aantal mogelijke oorzaken kennen en dat het in sommige gevallen erg lastig is om de precieze oorzaak (snel) te achterhalen.
We zijn ons ervan bewust dat we in het begin nog een aantal oorzaken van huidproblemen citeerden, die we niet meer hebben aangehaald. Aangezien deze slechts zelden voorkomen en meer het werk zijn van een specialist op dermatologisch gebied, willen we ze hier dan ook niet meer bespreken.
